شیرجه
شیرجه
شیرجه یکی از ورزش‌های آبی است.
تاریخچۀ شیرجه
مورخان براین باورند که تاریخ مسابقات شیرجه به کشور یونان باستان بازمی‌گردد، ولی تنها اطلاعی که دراین‌باره وجود دارد مربوط به نقوش مقبره‌ای در شهرناپل در کشور ایتالیا است که قدمت آن به ۲۵۰۰ سال می‌رسد. در روی سقف این مقبره تصویر مردی مشاهده می‌شود که درحال شیرجه‌زدن از روی سکوی مرتفعی است که احتمالاً باید صخره یا پرتگاهی باشد. پیشگامان ورزش شیرجه افرادی بودند که با پرش از روی صخره‌ها و پرتگاه‌ها به درون آب‌های دریای آکاپولکو به شهرت رسیدند.
سپس در قرن هفدهم، هنگامی که ژیمناست‌های آلمانی و سوئدی برای ایمنی بیشتر حرکات نمایشی خود را در سواحل دریا انجام می‌دادند و عدۀ کثیری را برای تماشا به ساحل می‌کشاندند، آهسته‌آهسته این رشتۀ ورزشی تکمیل شد. نهایتاً تمرینات ژیمناستیک آنان به یک رشتۀ ورزشی تبدیل شد که به آن «شیرجۀ آزاد» گفته می‌شود. واژه‌ای که حتی پس از ورود این رشته به مسابقات المپیک سنت لوئیس آمریکا در سال ۱۹۰۴ به‌صورت شیرجه و شنا در زیر آب همچنان به آن اطلاق گردید.
در انگلستان در قرن ۱۷ ابتدا مسابقات شیرجۀ ساده در برکه‌ها و رودخانه‌ها و بندرها و از روی رودخانه‌ها و پل‌ها و صخره‌ها انجام می‌شد. در سال ۱۸۸۹مسابقات شیرجۀ ساده برای اولین بار در اسکاتلند برگزار شد که ارتفاع سکوی شیرجه ۲ متر بود. در سال ۱۸۹۵ جامعۀ غریق انگلستان اولین مسابقات شیرجۀ ساده را در لندن ترتیب داد که ارتفاع سکوی پرش در این مسابقات ۵ متر و ۱۰ متر بود، و در سال ۱۹۰۸ شیرجه به‌عنوان یک ورزش حرفه‌ای وارد المپیک شد و دارای زیبایی و فرم و حرکات و امتیازبندی شد.
بعدِ المپیک ۱۹۲۴ پاریس، مسابقات شیرجه به‌صورت مدرن برگزار شد. در سال ۱۹۲۹ سیستم تقسیم‌بندی شیرجه‌ها با توجه به حالت شروع از روی سکو یا تخته حالت رو به آب یا پشت آب یا مسیر چرخش در هوا به‌طرف جلو یا عقب معکوس یا تو چرخش‌های حول محور عرضی یا طولی به شش گروه یا خانواده تقسیم شدند.
در المپیک ۱۹۵۶ ملبورن نحوۀ شماره‌گذاری به‌صورت فعلی برای شیرجه‌ها ایجاد شد و تا قبل از آن شیرجه‌ها به‌ترتیب شماره از یک تا ۵۶ شماره‌گذاری شده‌بود. کشور بریتانیا، که جزء کشورهایی است که مدت ۷۸ سال پیشگام شیرجۀ انفرادی بوده‌است، می‌تواند همچنان به‌عنوان معرفی‌کنندۀ رشتۀ شیرجۀ جدید از سایر کشورها پیشی گیرد.
تا المپیک ۱۹۹۶ آتلانتا شیرجه از تخته فنری ۳ متر و سکوی ۱۰ متر همچنان اجرا می‌شد، با این تفاوت که در مدل جدید، یک تیم ۲نفره همزمان و در یک ارتفاع یا تختۀ ۳ متر یا سکوی ۱۰ متر به‌صورت همزمان شیرجه می‌روند و هماهنگی و نظم حرکات آنها توسط داوران سنجیده می‌شود. این رشته از شیرجه به نام شیرجه‌های هماهنگ نامیده می‌شود.
تاریخچۀ شیرجه در ایران
دایو ۱۰ متر استخر قهرمانی ورزشگاه امجدیه در سال ۱۳۱۹، یعنی در زمان جنگ جهانی دوم، در تهران ساخته شد و تا ۶۴ سال برای آموزش و تمرین شیرجه‌روها استفاده می‌شد. تا سال ۱۳۵۳، که استادیوم آزادی افتتاح شد، غیر از استخر قهرمانی، استخر دیگری وجود نداشت که دایو ۱۰ متر داشته‌باشد.
در اولین دورۀ بازی‌های آسیایی، یعنی بازی‌های آسیایی ۱۹۵۱ دهلی، دو شیرجه‌رو ایرانی به نام‌های تقی عسگری و منوچهر خموش در این مسابقات شرکت کردند که عسگری توانست ۲ مدال نقره در رشتۀ تخته و سکو و برنز در رشتۀ تخته، و خموش موفق شد در رشتۀ سکو مقام چهارم را به‌دست بیاورد.
هفت سال بعد، در بازی‌های آسیایی ۱۹۵۸ توکیو نیز دو شیرجه‌رو از ایران به نام‌های منوچهر فصیحی و حسن اعظمی صاحب مدال برنز این مسابقات شدند که فصیحی در رشتۀ تخته و اعظمی در رشتۀ سکو به این مدال‌ها دست یافتند. در سال ۱۹۷۳، در مسابقات ارتش‌های جهان که در تهران برگزار شد، یدالله باشی مقام اول این مسابقات را به‌دست آورد.
سال‌ها، بعد شاگردان این بزرگانِ شیرجه، مانند آقایان: عباس خلیلی، محمد آذرپی، هادی نیکونژاد، حسین صدری، سعید خانلری، امید حیدرپور، علی حسینی، حسن لطفی، بهمن فضل‌اللهی، و نسل بعدِ شیرجۀ ایران: شادروان عادل میرابیان و غلامرضا خبیری‌نژاد شرکت‌کنندگان در مسابقات آسیایی هیروشیما و خبیری‌نژاد برندۀ مدال طلایآسیایی، که در حال حاضر سرمربی تیم ملی شیرجه است.
همچنین جوانانی چون: سعید طاقبستانی، سیدمحمدرضا هدایتی، قائم و فیاض میرابیان قهرمان رقابت‌های آسیا-پاسفیک چین و همچنین قهرمانی آسیا در بوسان کرۀ جنوبی و مسابقات چندجانبۀمصر هم افرادی بودند که افتخارات بزرگ شیرجه را تکمیل کردند و همگی افرادی بودند که بخشی از تمرینات حرفه‌ای خود را از روی این دایو شروع کردند.
در سال ۱۳۸۲، نوجوانانی برای اولین بار در تاریخ شیرجۀ کشور از این دایو حرکات سنگین ۳٫۵ پشتک، ۳٫۵ مهتاب و بالانس سه‌چرخ را اجرا کردند که باعث افتخار جامعۀ شیرجۀ کشور شدند. این نوجوانان عبارتند از: مجید نظافتی، سیدعماد میرسلطانی، مرتضی نواب کارگر، حامد مداح، مهدی آقارضایی، و همچنین شیرجه‌روندگان جوان‌تری چون امید آزمون، ایمان حامی، سعید محمدخانی، مهدی سلطان‌زاده، سعید کریمی و حمید کریمی. اینها نوجوانانی بودند که همچون پیشکسوتانشان، با غیرت و تعصب خود و مربیگری مهرداد هجیر، مربی تیم ملی شیرجۀ ایران، مدارج ترقی را به‌سرعت طی کردند و وارد اردوی تیم ملی شدند.
به‌علت تعمیرات اساسی استخر و مشکلات مربوط به آن، این دایو در تاریخ ۶ اردیبهشت ۱۳۸۳، در ساعت ۹:۱۰ شب، بعد از دو هفته تلاش و تخریب بلدوزر سقوط کرد و خاطرات ۶۴ سال افتخارآفرینی را با خود فرودآورد.
قوانین شیرجه
به‌طورکلی در تمام مسابقات رسمی شیرجه قوانینی ازطرف فینا به اجرا درمی‌آید که بخشی از آنها در اینجا آورده می‌شود. تخته‌ها و سکوهای پرش و نیز تمامی تجهیزات شیرجه بایستی براساس قوانین فینا بوده و نود روز قبل از مسابقات، توسط یکی از نمایندگان فینا و یکی از اعضای کمیتۀ فنی شیرجه (Technical Diving Committee) تأیید گردد.
تجهیزات شیرجه در روز مسابقه و زمانی که هیچ مسابقه‌ای در همان استخر برگزار نمی‌شود، باید در دسترس کلیۀ ورزشکاران قرار گیرد تا آنها بتوانند تمرین کنند و آمادگی لازم را با آن وسایل به‌دست آورند. البته باید در زمانی باشد که در آن استخر مسابقۀ نهایی شنا یا واترپلو یا توزیع مدال برگزار نشود.
در مسابقات مقدماتیِ تعیین نوبت شیرجه‌روندگان ازطریق قرعه‌کشی انجام می‌شود. در مسابقات نیمه‌نهایی (semi-finals) شیرجه‌روندگان به همان ترتیب مقدماتی شیرجه خواهند رفت. در مسابقات نهایی، به شرطی که سیستم تورنمنت (.T.S) نباشد، شیرجه‌روندگان برعکسِ مقام‌هایی که در نیمه‌نهایی به‌دست آورده‌اند، شیرجه خواهند رفت؛ ولی اگر سیستم تورنمنت باشد، شیرجه‌روندگان باید در تمامی مراحل باقی‌ماندۀ رقابت، براساس معکوسِ ترتیبِ امتیازات کلیِ کسب‌شده در پایان مسابقات مقدماتی به رقابت بپردازند. درصورتی‌که امتیازات دو شیرجه‌رو مساوی باشد، نوبت آنها ازطریق قرعه‌کشی تعیین خواهد شد.
شیرجه‌روندگان جوان‌تر از گروه سنی ۱۴ و ۱۵ سال اجازه ندارند در مسابقات المپیک، قهرمانی جهان و جام جهانی شرکت کنند (این گروه سنی شیرجه‌روندگان، جوانانی را شامل می‌شود که در روز ۳۱ دسامبر سال برگزاری مسابقات، سن آنها کمتر از ۱۴ سال باشد).
نحوۀ برگزاری مسابقات
برای انجام یک مسابقه مربیان و شیرجه‌روندگان باید با تعداد شیرجه و با توجه به اینکه شیرجه از تختۀ یک متر، تختۀ ۳ متر و یا از سکو و از چه ارتفاعی انجام می‌شود آگاه باشند.
در سال ۱۹۲۸، در مسابقات شیرجۀ المپیک آمستردام هلند، قوانینی وضع شد که شیرجه‌ها به حالت اجباری و اختیاری درآمد و شیرجه‌های اجباری بعد از هر المپیک انتخاب می‌شد. در این مسابقات شیرجه‌ها براساس مسیر چرخش در هوا به طرف جلو یا عقب، معکوس یا از تو و چرخشـهای دورانی یا حول محور طولی ونوع شروع آنها رو به آب و پشت به آب و بالانس، به شش خانواده تقسیم شدند.
در سال ۱۹۵۶، در مسابقات المپیک ۱۹۵۶ ملبورن استرالیا، نحوۀ شماره‌گذاری برای شیرجه‌ها به‌صورتی‌که اکنون در اختیار ماست، شکل گرفت و تا قبل از آن، شیرجه‌ها از شمارۀ یک تا ۵۶ شماره‌گذاری شده‌بود و تمام شیرجه‌هایی که برای مثال از تختۀ ۳ متر اجرا می‌شد همگی اختیاری بود و شیرجه‌های پایه و اصلی به‌ندرت در مسابقات دیده می‌شد و شیرجه‌روندگان بیشتر تمایل به اجرای حرکات سنگین داشتند و کمتر به اجرای یک شیرجۀ ساده با مهارت و زیبایی بیشتر اهمیت می‌دادند. پس از آن، مقررات شیرجه تکامل یافت و ۶ خانواده با محدودیت ضریب در مسابقات گنجانده شدند.
خطرات شیرجه
ورزشکاران رشتۀ شیرجه، چه از ارتفاع بلند شیرجه روند و چه از ارتفاع کوتاه، جزء شجاع‌ترین و هنرمندترین ورزشکاران به‌حساب می‌آیند، و به هماهنگی عصب و عضلۀ زیادی نیاز دارند؛ چراکه جهش آنان از سکوی ۱۰متری، انرژی کافی برای رسیدن به سرعت ۵۵ مایل (۸۸ کیلومتر) در ساعت را در لحظۀ برخورد با سطح آب فراهم می‌کند.
سرعتی که اگر درهنگام برخورد با آب فرد دچار اشتباه شود و یا کاملاً عمود نباشد، بسیار خطرناک خواهد بود. به‌طور مثال، در مسابقات ۱۹۸۸ المپیک سئول مشاهده شد هنگامی گرگ لوگانیس، قهرمان آمریکایی و ستارۀ مسابقات، درهنگام اجرای حرکات ۲٫۵ فرنگی زاویه از تختۀ ۳ متر به تخته برخورد کرد و آب استخر را غرق خون کرد. خوشبختانه جراحت او با چند بخیه بهبود یافت و وی به مسابقات ادامه داد و قهرمان این مسابقات شد. مثال دیگر آن‌که دیمیتری سائوتین، قهرمان روسی، در المپیک گذشته و در المپیک ۲۰۰۴ آتن در مسابقات شیرجۀ هماهنگ از تختۀ ۳ متر با تخته برخورد کرد و باعث شد تیم روسیه از مقام اول به مقام یکی مانده به آخر تغییر مکان دهد که باعث حیرت همگان در این رشته شد. به‌هرحال، در المپیک ۲۰۰۴ آتن نیز مسابقات به همین شکل برگزار شد، و با توجه به اینکه ۳۰ مدال در این رشته‌ها توزیع می‌شد، اکثر کشورهای صاحب‌نام شیرجه مانند چین، آمریکا و روسیه کوشیدند تا با برنامه‌ریزیِ صحیح در این مسابقات مدال بیاورند.
خطراتی که ممکن است درهنگام شیرجه‌رفتن پیش آید
۱. ورود بد به آب: معمولاً آسیب‌هایی که براثر برخورد ناشیانه با آب پیش می‌آید جدی و خطرناک نیست و ممکن است چند لحظه سوزش در بدن ایجاد شود، ولی در مدت کوتاهی برطرف می‌شود. اگر پاها هنگام ورود به آب، بیش از حد برگردد و یا زودتر از زمان لازم شیرجه‌رو بدنش را به‌طرف بالا قوس دهد، یعنی قبل از اینکه بدنش کاملاً در آب فرورود به‌طرف سطح آب بیاید، ممکن است ضربۀ شدیدی به مهرۀ کمرش وارد شود.
۲. برخورد به تخته یا سکوی پرش: به‌طورکلی صدماتی که براثر برخورد با تخته یا سکوی پرش پیش می‌آید، به ناحیۀ سر محدود می‌شود، و این مسئله اغلب شامل شیرجه‌های گروه مهتاب (تو) و فرنگی می‌شود که به‌علت خطای جداشدن از سکو یا تختۀ پرش پیش می‌آید و گاهی بسیار جدی است، اما به‌ندرت اتفاق می‌افتد، درحالی‌که جراحت واردشده به سر را باید جدی گرفت و درصدد معالجۀ پزشکی برآمد.
۳. فشار وارده به گوش‌ها: افرادی که به زکام یا ناراحتی‌های گوش یا سرماخوردگی مبتلا هستند نباید به عمق ۳متری آب بروند چون ممکن است که گوش داخلی دچار عفونت شده یا پرده صماخگوش پاره شود. فشار آب همراه با عمق آب افزایش می‌یابد به‌طوری‌که سرعت افزایش آن برای هر فوت (۳٪متر) حرکت به طرف پایین میباشد.
۴. برخورد به کف استخر با عمق کم آب و یا اشیاء زیر آب: بزرگ‌ترین خطری که افراد را در زمان شیرجه‌رفتن تهدید می‌کند این است که از ناحیۀ سر با کف استخر یا اشیاء زیر آب در محل‌هایی که شناخته‌شده نیستند، برخورد کند. این مسئله در بسیاری موارد موجب فلج نسبی به‌علت آسیب‌دیدگی نخاع، و در موارد شدید، منجر به مرگ خواهد شد. البته چنین اتفاقی به‌ندرت برای شیرجه‌روندگان در مسابقات پیش می‌آید، زیرا عمق آب با قوانین و مقررات رسمی مطابقت دارد.
عواملی که تعیین‌کنندۀ عمق آب است و به‌طور جدی باید به آنها توجه کرد
۱. قد شیرجه‌رونده: برای جلوگیری از صدمات نباید هیچ‌گونه شیرجه‌ای به‌طور عمودی (حتی بر لبۀ استخر) اجرا گردد که عمق آن کمتر از قد شیرجه‌رو در حالت کشیده، یعنی بازوها در بالای سر قرار داشته‌باشد. زمانی که بدن به‌طرف کف استخر حرکت می‌کند و در آب غوطه‌ور می‌شود، با نیروی پرتاب آب به‌طرف سطح مواجه می‌شود و به نیروی حرکتیِ زیادی برای رفتنِ بیشتر به عمق آب نیازمند خواهد بود.
۲. فاصلۀ افت: اگر ارتفاع معینی را در نظر بگیریم، همۀ شیرجه‌روندگان بدون توجه به وزن بدنشان با یک سرعت وارد آب خواهند شد. شتاب زمان ورود به آب فقط به فاصلۀ افت بستگی دارد. ازآنجاکه نیروی حرکتی فرآیند حجم و شتاب بدن در زمان ورود به آب است، شیرجه‌رفتن از ارتفاع زیاد نیز شتاب لحظۀ ورود به آب را افزایش داده و آب برای خنثی‌کردن نیروی حرکتی زیاد به عمق بیشتری نیازمند خواهد بود.
۳. زاویۀ ورود و عمق آب: زمانی که از لبۀ استخر یا سکوهای پرش کم‌ارتفاع به درون آب شیرجه زده می‌شود می‌توان از هر زاویه‌ای، از زاویۀ نزدیک به خط عمود گرفته تا زاویۀ نزدیک به خط افق، وارد آب شد. وظیفۀ شیرجه‌رونده این است که قبل از هر اقدامی در جهت شیرجه‌رفتن به درون آب، عمق آب را بررسی کند. پرش به‌طور عمودی با پا به درون آب سریع‌ترین روش رسیدن به کف استخر است، و این کار بهترین امتحان برای سنجش عمق آب میباشد. اگر عمق آب کم باشد و امکان ورود عمودی به آب وجود نداشته‌باشد، باید زاویۀ ورود به آب را متناسب با عمق آن تغییر داد.
اگر شیرجه‌رونده‌ای با زاویۀ ۶۰ درجه نسبت به عمق آب شیرجه برود عمق آب باید ۵ فوت و ۷ اینچ (۱٫۷۰ متر) باشد واگر با زاویه ۳۰ درجه وارد آب شود به عمق ۴ فوت (۱٫۲۰ متر) نیاز است، و اگر با زاویۀ ۱۵ درجه شیرجه برود عمق ۲ فوت (۰٫۶۱ متر = ۶۱ سانتیمتر) نیاز است.
